MEDFLORA MUSEUM

ο βοτανόκηπος της ψυχής

(Cyprus Medicinal Flora Garden Museum)

Το μουσείο MEDFLORA λειτουργεί με πολυσχιδείς δράσεις που περιλαμβάνουν (α) την έρευνα γύρω από τη θεραπευτική επίδραση στην ψυχική υγεία διαφόρων φυτών που ευδοκιμούν στην Κύπρο, (β) την προαγωγή της φυσιολατρίας και της περιβαλλοντικής συνείδησης στα παιδιά μέσα από διαδραστικές ψυχοδιδακτικές δράσεις και (γ) την προώθηση του θεματικού τουρισμού και κυρίως περιηγητών που ενδιαφέρονται για τα φαρμακευτικά φυτά που ευδοκιμούν στην Κύπρο.

Kyriakos Platrites – Cafer Potinci:
Είναι οι δημιουργοί του Μουσείου Medflora. Γνωρίστηκαν το 2002.
Left: Cafer Potinci – Right: Kyriakos Platrites

Οι ανακαλύψεις και το συγγραφικό έργο του Δρ. Γεωργίου Χατζηκυριάκου, βοτανολόγου, ερευνητή και συγγραφέα φιλοξενήθηκαν στο Μουσείο μας.

Παρακάτω ο Δρ. Πλατρίτης μας παρουσιάζει ιατροσοφικές ιστορίες για μικρούς και μεγάλους:

Τα αμπελόφυλλα βοηθούν όσους θέλουν να χάσουν βάρος. Βοηθούν και όσους αντιμετωπίζουν θέματα άγχους και θυμού τα οποία τους δημιουργούν γαστρεντερολογικά προβλήματα. Δυναμώνουν τα μάτια και τα κόκκαλα. Όταν φουσκώσουν τα πόδια μας από την κούραση θα ωφελήσει να τα τρίψουμε με χλιαρό ζωμό από βρασμένα αμπελόφυλλα. Θα κυκλοφορήσει καλύτερα το αίμα και σύντομα θα φύγει το πρήξιμο και ο πόνος. Πλύσιμο του προσώπου με κρύο ζωμό από βρασμένα αμπελόφυλλα καθαρίζει και διατηρεί νεανική την επιδερμίδα μας. Τα αμπελόφυλλα είναι χρήσιμα και στη μαγειρική. Με αυτά φτιάχνουμε ένα νόστιμο φαγητό, τους ντολμάδες, που στην Κύπρο ονομάζουμε κουπέπια.

Ο καρπός του αμπελιού είναι τα σταφύλια. Το σταφύλι έχει ρόγες που μεγαλώνουν μαζεμένες σε τσαμπιά. Ένα αμπέλι όταν το φροντίζουμε σωστά μπορεί κάθε χρόνο να κάνει πολλά τσαμπιά σταφυλιού. Έχουμε πολλές ποικιλίες σταφυλιού που μας δίνουν κόκκινα, μαύρα, κίτρινα και άσπρα σταφύλια με διαφορετικές γεύσεις. Το μάζεμα των σταφυλιών λέγεται τρύγος.

Μέχρι και σήμερα υπάρχουν χωριά της Κύπρου μας που χρησιμοποιούνται γαϊδούρια για το κουβάλημα των σταφυλιών στον τρύγο των αμπελιών. Τα γαϊδούρια είναι δυνατά ζώα που μπορούν να περπατήσουν σε απότομες πλαγιές, σε στενά μονοπάτια και σε μέρη που δεν μπορούν να φτάσουν τα αυτοκίνητα. Στην πλάτη των γαϊδουριών οι αμπελουργοί, δηλαδή οι άνθρωποι που καλλιεργούν αμπέλια, δένουν δύο κοφίνια που κρέμονται αγγίζοντας την κοιλιά του ζώου από τις δύο πλευρές. Στα κοφίνια βάζουν τα σταφύλια. Τα γαϊδούρια υπομονετικά περιμένουν να γεμίσουν τα κοφίνια και μετά τα μεταφέρουν στον δρόμο έξω από τον αμπελώνα.

Μερικά αμπέλια είναι πολύ καλά για να φτιάχνουμε κρασί. Το κρασί λέγεται και οίνος. Έτσι, όταν λέμε οινοβιομηχανία εννοούμε το εργοστάσιο που φτιάχνει κρασί. Όταν λέμε οινοπωλείο εννοούμε το κατάστημα που πουλά κρασί. Ανάλογα με το είδος του αμπελιού έχουμε κρασιά διαφορετικού χρώματος και γεύσης. Από το χρώμα έχουμε συνήθως τρία είδη κρασιού. Το ερυθρό, δηλαδή το κόκκινο κρασί, το λευκό, δηλαδή το άσπρο κρασί, και το ροζέ δηλαδή το κρασί που έχει ροζ αποχρώσεις. Από τη γεύση έχουμε συνήθως άλλα τρία είδη κρασιού. Το γλυκό, το ημίγλυκο και το ξηρό. Υπάρχουν και αφρώδη κρασιά που λέγονται και σαμπάνιες. Χρειάζεται προσοχή όταν ανοίγουμε ένα μπουκάλι που έχει αφρώδη κρασί επειδή μπορεί να πεταχτεί απότομα έξω και να χυθεί.

Στην Κύπρο έχουμε εξαιρετικούς αμπελώνες από τα πολύ παλιά χρόνια. Λέγεται ότι μερικοί αμπελώνες στην περιοχή της Πάφου ανήκαν κάποτε στον Σολομώντα. Αυτός ήταν ένας πολύ πλούσιος και σοφός βασιλιάς του Ισραήλ που έζησε περίπου χίλια χρόνια πριν τον Χριστό και αγαπούσε το καλό κρασί.

Από την ελληνική μυθολογία μαθαίνουμε ότι ο θεός των αμπελιών ήταν ο Διόνυσος που ήταν γιος του Δία και της Σεμέλης. Ο Διόνυσος είχε και ένα γιο τον Στάφυλο. Λέγεται πως ο Διόνυσος έφερε πρώτος στην αρχαία Ελλάδα το αμπέλι. Λέγεται, επίσης, ότι αυτός δίδαξε τον αρχαίο βασιλιά Οινέα πως να φτιάχνει κρασί.

Οι άνθρωποι από τα πολύ παλιά χρόνια αγαπούσαν το κρασί. Στην αρχαία Ελλάδα κάποιες συναντήσεις τους οι άνδρες τις ονόμαζαν συμπόσιο. Συμπόσιο σημαίνει πίνω μαζί με άλλους. Πράγματι σε αυτές τις συγκεντρώσεις οι άντρες έπιναν κρασί. Όμως, αραίωναν το κρασί με νερό ώστε να μην μεθούν. Έτσι, περνούσαν ευχάριστα την ώρα τους, έκαναν όμορφες συζητήσεις και φιλοσοφούσαν, δηλαδή μιλούσαν για τη ζωή, για τον άνθρωπο και για άλλα σπουδαία πράγματα.

Η γη της Κύπρου από τα αρχαία χρόνια είχε αμπέλια που έβγαζαν εξαιρετικά κρασιά. Αυτό το παραδέχθηκαν και το έγραψαν στα ημερολόγια και τα βιβλία τους πολλοί ευρωπαίοι και άλλοι ξένοι που επισκέφτηκαν την Κύπρο τους προηγούμενους αιώνες και ήπιαν τα κρασιά της πατρίδας μας. Από πολύ παλιά έμποροι πουλούσαν σε άλλες χώρες τα φημισμένα κρασιά της Κύπρου μας.

Το αμπέλι εκτός από τα σταφύλια και το κρασί του μας δίνει το ξύδι και τις σταφίδες. Οι σταφίδες γίνονται από τις ρόγες του σταφυλιού και χρησιμοποιούνται συχνά στη ζαχαροπλαστική. Το ξύδι αρέσει σε πολλούς να το βάζουν στις σαλάτες. Όμως, η μεγαλύτερη αξία του ξυδιού είναι ότι μπορεί να φροντίσει άλλα τρόφιμα να φυλαχθούν για αρκετό καιρό χωρίς να χαλάσουν. Όταν κάποια τρόφιμα τοποθετηθούν μέσα στο ξύδι λέγονται ξυδάτα. Όλα εκείνα τα χρόνια πριν ανακαλυφθεί το ψυγείο οι άνθρωποι έβαζαν πολλά πολύτιμα τρόφιμα μέσα στο ξύδι για να τα φυλάξουν. Έκαναν ξυδάτα αυγά, ελιές, λαχανικά, μανιτάρια, ακόμη και μικρά πουλιά. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που τους αρέσει να τρώνε ξυδάτα.
Τα σταφύλια και τα άλλα προϊόντα του αμπελιού είναι πολύ θρεπτικά και υγιεινά για τον άνθρωπο. Όταν τρώμε σταφύλια ή πίνουμε τον χυμό τους δυναμώνουμε το μυαλό μας και προστατευόμαστε από τις ασθένειες του εγκεφάλου. Ωφέλιμο για το μυαλό και την καρδιά είναι και το κρασί. Όμως, δεν πρέπει να πίνουμε κρασί προτού μεγαλώσουμε.
Λίγο καλό κρασί βοηθά να χαλαρώσουμε ή να κάνουμε καλύτερο κέφι. Αν πιούμε πολύ κρασί θα μεθύσουμε, δηλαδή θα θολώσει το μυαλό μας, θα ζαλιστούμε, θα αρχίσει να μας πονά το κεφάλι και το στομάχι. Ποτέ δεν πίνουμε κρασί ή άλλο ποτό που προκαλεί μέθη όταν πρόκειται να οδηγήσουμε. Είναι πολύ επικίνδυνο και παράνομο. Η αστυνομία συχνά σταματά στο δρόμο αυτοκίνητα και εξετάζει τους οδηγούς εάν έχουν πιει ποτό περισσότερο από όσο πρέπει.

Ευκάλυπτος:

Στην επιστροφή του ο Περίπατος της Περσεφόνης περνάει μέσα από την Καλύβα του Μπάρμπα Μιχαήλη. Η καλύβα αυτή ονομάστηκε έτσι για να θυμόμαστε ένα βοσκό τον Μιχαήλη. Ο Μιχαήλης, τον προηγούμενο αιώνα ζούσε μαζί με τη γυναίκα του, την Ευγενία, σε μια καλύβα στο πυκνό δάσος του Τροόδους. Ήταν δυο καλοσυνάτοι άνθρωποι που αγαπούσαν πολύ τη φύση. Ζούσαν μέσα στη φύση και τρεφόντουσαν με ό,τι αυτή τους πρόσφερε. Έζησαν εκεί ευτυχισμένοι και υγιείς μέχρι τα βαθιά τους γεράματα.

Η καλύβα τους ήταν φτιαγμένη από ξύλα, κλαδιά, χώμα και πέτρες. Βρισκόταν ψηλά στα βουνά, σε μια κοιλάδα με δάσος από πεύκα που τη διέσχιζε ένα ποταμός, ο Διαρίζος. Λεγόταν Διαρίζος επειδή είχε δύο ρίζες, δηλαδή τα νερά του ξεκινούσαν από δύο ξεχωριστά μέρη και καθώς κυλούσαν από διάφορα ρυάκια, δηλαδή ποταμάκια, κατηφόριζαν από τα βουνά και ενώνονταν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα ποτάμι. Ο Διαρίζος είναι ένας από τους σημαντικότερους ποταμούς της Κύπρου μας. Για χιλιάδες χρόνια πότιζε τους αγρούς, τα χωράφια και τα περιβόλια. Έφτανε μέχρι τη θάλασσα της Πάφου, στην περιοχή που λέγεται πως γεννήθηκε η πανέμορφη θεά Αφροδίτη. Κάπου εκεί κοντά φυτεύτηκαν και οι πρώτοι ευκάλυπτοι που έφτασαν στην Κύπρο πριν 100 περίπου χρόνια από την μακρινή Αυστραλία.

Στον Βοτανόκηπο της Ψυχής υπήρχε ένα μεγάλος ευκάλυπτος. Βρισκόταν πλάι στην Κάλυβα του Μπάρμπα Μιχαήλη και τη σκέπαζε με τα μεγάλα κλαδιά του ρίχνοντας πάνω της τον ίσκιο του.

Οι ευκάλυπτοι είναι δέντρα που υψώνονται στον ουρανό σαν γίγαντες. Υπάρχουν πολλά είδη ευκάλυπτου που η πατρίδα του είναι κυρίως η Αυστραλία, οι Φιλιππίνες και κάποιες άλλες χώρες σε εκείνη την περιοχή της γης. Μερικά είδη ευκάλυπτου εύκολα μπορούν να ξεπεράσουν σε ύψος μια δεκαόροφη πολυκατοικία και να καλύψουν με τη σκιά τους χώρο μεγαλύτερο από ένα γήπεδο του μπάσκετ. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο που το φυτό ονομάστηκε ευκάλυπτος, αφού ευ + κάλυπτος σημαίνει αυτός που καλύπτει καλά.
Τα φύλλα του ευκάλυπτου είναι λεπτά, λεία και μακριά σε σχήμα λεπίδας μαχαιριού. Δεν πέφτουν το χειμώνα. Τα φύλλα κάποιου είδους ευκάλυπτου όταν τα τρίψεις μυρίζουν σαν λεμόνι. Τα λουλούδια των ευκάλυπτων ανθίζουν συνήθως καλοκαίρι και φθινόπωρο και έχουν χρώμα κίτρινο ή κόκκινο. Οι καρποί του ευκάλυπτου δεν τρώγονται. Σε κάποια είδη ευκάλυπτου οι καρποί μοιάζουν με μικρή σφαίρα, σε άλλα με μικρό αυγό και σε άλλα σαν μικρή καμπάνα.

Ο ευκάλυπτος είναι ένα φυτό με μεγάλη αξία για την ευεξία των ανθρώπων. Μάθαμε πριν ότι η υγεία μας προστατεύεται καλύτερα όταν ζούμε σε καθαρό περιβάλλον χωρίς μικρόβια και έντομα.
Ο ευκάλυπτος μας βοηθά να διώξουμε τα μικρόβια και τα έντομα ώστε να έχουμε καθαρότερο περιβάλλον. Τα παλιά χρόνια στην Κύπρο υπήρχαν πολλά έλη. Έλος είναι το μέρος που υπάρχουν λάσπες και νερά που είναι στάσιμα και βρωμίζουν. Το έλος λέγεται και βάλτος. Στα έντομα αρέσουν τα έλη οπότε πολλά από αυτά μαζεύονται εκεί. Από τα έντομα που μαζεύονται στα έλη τα πιο επικίνδυνα για τον άνθρωπο είναι τα κουνούπια. Στα κουνούπια αρέσει να τσιμπούν τους ανθρώπους αλλά και τα ζώα και να πίνουν το αίμα τους. Γι’ αυτό συχνά όταν τσιμπήσει το δέρμα μας ένα κουνούπι σχηματίζεται στο σημείο του τσιμπήματος μια κοκκινίλα.
Τα κουνούπια μεταφέρουν επικίνδυνα μικρόβια που μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο. Τα παλιά χρόνια πολλοί άνθρωποι πέθαιναν από αρρώστιες που τους μετέφεραν τα κουνούπια. Μια από τις πιο θανατηφόρες αρρώστιες ήταν η μαλάρια που προκαλούσε στους ανθρώπους που υπέφεραν από αυτή πολύ ψηλό πυρετό για μέρες.

Ο ευκάλυπτος βοήθησε τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει τα έλη και να διώξει τα κουνούπια. Εκεί που φυτρώνει ρουφά με τις τεράστιες ρίζες του το νερό που υπάρχει τριγύρω. Έτσι στην Κύπρο, όπως και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, έφεραν τους ευκαλύπτους για να αποξηράνουν τα έλη και να κάνουν τα μέρη αυτά πιο υγιεινά για τον άνθρωπο.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας μεγάλης περιοχής στην Κύπρο που μετατράπηκε από έλος σε μια όμορφη καλλιεργήσιμη αλλά και κατοικήσιμη περιοχή είναι η περιοχή του Φασουρίου. Σε αυτή την περιοχή βρίσκεται και ο Βοτανόκηπο της Ψυχής. Το Φασούρι τα παλιά χρόνια ήταν ένα μεγάλος έλος. Πλημύριζε από τα νερά της αλυκής του Ακρωτηρίου αλλά και από τα νερά του ποταμού Κούρη και άλλων μικρότερων ποταμών που κατέβαιναν από τα βουνά του Τροόδους. Εκεί ζούσαν εκατομμύρια κουνούπια οπότε και οι άνθρωποι απέφευγαν να πηγαίνουν στην περιοχή. Κάποια μέρα αποφασίστηκε να φυτευτούν εκεί εκατοντάδες ευκάλυπτοι. Μετά από μερικά χρόνια οι ευκάλυπτοι μεγάλωσαν και ρούφηξαν με τις ρίζες τους τα νερά και στράγγισαν τα έλη. Έτσι, τα κουνούπια μειώθηκαν πολύ και με τα χρόνια οι άνθρωποι έκτισαν στο Φασούρι σπίτια και καλλιέργησαν υπέροχους αμπελώνες, πορτοκαλεώνες, σιτηρά και λαχανόκηπους.

Ο ευκάλυπτος, εκτός από το υγιεινό περιβάλλον που δημιουργεί εκεί που φυτρώνει, μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε ορισμένες ασθένειες και δυσκολίες στην υγεία μας.
Οι ατμοί από βρασμένα τρυφερά φύλλα ευκάλυπτου διώχνουν τα έντομα, σκοτώνουν μικρόβια όπως αυτά της γρίπης και καθαρίζουν την ατμόσφαιρα. Όταν αναπνέουμε τακτικά τους ατμούς από νερό στο οποίο έβρασαν φύλλα ευκάλυπτου βοηθούμε τον πνεύμονα να αναπνεύσει καλύτερα αλλά και τη μνήμη μας να δυναμώσει. Λάδι ευκάλυπτου ή αλοιφές από ευκάλυπτο βοηθούν να γιατρευτούν πληγές και σπυράκια στο δέρμα.
Τσάι ευκάλυπτου γιατρεύει έλκη, δηλαδή πληγές στο στομάχι, ενώ σκοτώνει και τα σκουληκάκια που ζουν στα έντερα και μας προκαλούν πόνο στην κοιλιά. Το τσάι ευκάλυπτου μας ωφελεί και σε άλλα προβλήματα. Να ρίξουμε τον πυρετό. Να σταματήσουμε τις αϋπνίες. Να γιατρευτούμε από το βήχα, τον πονόλαιμο και τα φλέγματα. Να ελαττώσουμε τους πονοκεφάλους που παθαίνουμε όταν αναστατωθούμε ή έχουμε νεύρα.