26. Jingle bells ή jingle blues – Κουδουνίσματα γιορτής ή θλίψης;

Γράφει ο Δρ Κυριάκος Πλατρίτης Κλινικός Ψυχολόγος – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής

Ένα χαρμόσυνο γεγονός όπως οι γιορτές των Χριστουγέννων μπορεί να επιφέρει μελαγχολικές κρίσεις. Ωστόσο, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται υπάρχει ψυχολογική εξήγηση.

Η εμπορικοποίηση των χριστουγεννιάτικων γιορτών, τυπικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η δική μας, επιτείνει την γιορτινή ατμόσφαιρα για να μεγιστοποιήσει το καταναλωτικό κέρδος. Από τις αρχές του Δεκέμβρη οι δρόμοι στολίζονται, τα δημόσια κτήρια φωτίζονται, οι βιτρίνες των καταστημάτων πλημυρίζουν από κάθε λογής αστραφτερά μπιχλιμπίδια και πράγματα. Όλοι φοράνε τα γιορτινά τους, τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα, χαρωπές φωνές και μουσικές ηχούν παντού, συμπαθητικοί Αη Βασίληδες σουλατσάρουν καμαρωτοί και χαιρετούν. Πως είναι δυνατόν μια τέτοια περίοδος να προκαλεί καταθλιπτική διάθεση;

Καταρχήν, υπάρχουν άνθρωποι που η καθημερινή βιοπάλη και η τριβή με τη ρουτίνα της δουλειάς, του σπιτιού και των τακτικών οικογενειακών υποχρεώσεων τους αποπροσανατολίζει από το προσωπικό νόημα της ζωής. Οι γιορτές είναι ένα διάλειμμα αλλά και μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να στραφούν προς τον εαυτό τους και να συνειδητοποιήσουν πως εξελίσσεται η ζωή τους. Μάλιστα, αρκετοί άνθρωποι τις τελευταίες ημέρες κάθε χρόνου καταπιάνονται με ένα προσωπικό ή οικογενειακό ετήσιο απολογισμό. Όσοι απ’ αυτούς αντικρίζουν μια εικόνα που τους δυσαρεστεί είναι ευάλωτοι στο άγχος και τη μελαγχολία.

Επίσης, υπάρχουν άνθρωποι που αδυνατούν πλέον να απολαύσουν τις καθιερωμένες γιορτινές τους συνήθειες. Η εκτεταμένη οικονομική κρίση που μαστίζει τον τόπο μας και άλλα μέρη της γης στερεί από πολλούς τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν όσα συνήθιζαν να εκπληρώνουν κατά την περίοδο των εορτών. Άλλοι πήγαιναν ταξίδια αναψυχής, άλλοι προσέφεραν αβασάνιστα ακριβά δώρα στον εαυτό τους και στους αγαπημένους τους, άλλοι απολάμβαναν τις ρεβεγιόν σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης. Όμως, η βίαιη φτωχοποίηση εξαναγκάζει σε περικοπές που πλήττουν μεταξύ άλλων πολλές από τις σύγχρονες εορταστικές συνήθειες δημιουργώντας αισθήματα στέρησης και ματαίωσης που βαθμιαία οδηγούν τους πιο ευάλωτους ανθρώπους στη μελαγχολία.

Τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή που παραδοσιακά ταυτίζεται με εκδηλώσεις αγάπης, χαράς και προσφοράς. Τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας βρίσκουν την ευκαιρία να συναντηθούν, να ανταλλάξουν ευχές και δώρα, να κουβεντιάσουν για τα νέα τους και να διασκεδάσουν. Η αίσθηση της ευτυχίας και της οικογενειακής θαλπωρής είναι εντονότερη από κάθε άλλη περίοδο του χρόνου. Παρόλα αυτά υπάρχουν άνθρωποι που κατά τις χριστουγεννιάτικες γιορτές αισθάνονται οδύνη. Είναι αυτοί που πενθούν ένα αγαπημένο πρόσωπο που η απουσία του την περίοδο των εορτών γίνεται ακόμη πιο βαριά. Είναι αυτοί που διαμένουν μακριά από την οικογένειά τους και τη νοσταλγούν. Άλλοι έχουν παλιές ενδοοικογενειακές διαφορές και παρεξηγήσεις που τους παρεμποδίζουν να συνευρεθούν ευχάριστα με κάποιους στενούς συγγενείς τους. Άλλοι αισθάνονται άβολα για την κατάστασή τους και στεναχωριούνται όταν κατά τις εορταστικές οικογενειακές συνάξεις συγκρίνονται με άλλους συγγενείς π.χ. ο ξάδελφος βρήκε δουλειά εσύ ακόμη, η ξαδέλφη αρραβωνιάστηκε εγώ είμαι ακόμη μόνη κ.ο.κ.

Τι χρειάζεται να προσέξουμε και τι μπορούμε να κάνουμε. Ας προγραμματίσουμε από νωρίς τις εορταστικές μας διακοπές ζυγίζοντας προσεκτικά τα δεδομένα μας και θέτοντας ρεαλιστικές προσδοκίες ώστε να αποφύγουμε απογοητεύσεις και ματαιώσεις. Όσοι δεν είμαστε πλέον σε θέση οικονομικά να απολαύσουμε τα Χριστούγεννα τις αγαπημένες μας συνήθειες μπορούμε να πειραματιστούμε με εναλλακτικές ανέξοδες δραστηριότητες. Η ενασχόληση με τη φύση και τις τέχνες, η επίσκεψη σε ένα μέρος που πάντα θέλαμε να πάμε άλλα συνεχώς το αναβάλλαμε, η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου ξεχασμένου στο ράφι της βιβλιοθήκης μας είναι απλές και εύκολες πράξεις που θα μπορούσαν να μας προσφέρουν μεγάλη ικανοποίηση. Η πνευματικότητα και ο εθελοντισμός επίσης βοηθούν. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ακόμη ότι οι καταχρήσεις στο φαγητό και το ποτό δεν πρόκειται να αναπληρώσουν τα κενά και τις στερήσεις που αντιμετωπίζουμε κατά την περίοδο των εορτών αλλά, αντιθέτως, θα επιδεινώσουν ακόμη περισσότερο τη δυσφορία και τη μελαγχολική διάθεση που βιώνουμε. Τέλος, όσοι παρακολουθούνται από ψυχολόγους και ψυχίατρους ποτέ να μην ακυρώνουν το ραντεβού που έχουν αμέσως πριν ή μετά τις γιορτές.

Συμπερασματικά, υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν τις γιορτινές ημέρες ως μια απόδραση από τη ρουτίνα της καθημερινότητας η οποία όμως τελικά τους εγκλωβίζει σε μια ατμόσφαιρα που τους φέρνει αμεσότερα αντιμέτωπους με οδυνηρές πτυχές της ζωής τους και τους καταθλίβει. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να προετοιμάζονται καλύτερα ώστε να αποφύγουν τον κίνδυνο της ‘κατάθλιψης των Χριστουγέννων’ και στις πιο σοβαρές περιπτώσεις να λαμβάνουν έγκαιρα επαγγελματική ψυχολογική συμβουλή.

23. Υπάρχουν κατοχυρωμένες ειδικότητες ψυχολόγων στην Κύπρο;

 

Η ψυχολογία είναι μια επιστήμη που παρέχει τη δυνατότητα για εξειδίκευση σ’ ένα μεγάλο φάσμα ειδικοτήτων. Κάποιες ειδικότητες έχουν θεωρητικό προσανατολισμό ενώ άλλες επαγγελματικό. Ο νόμος που κατοχυρώνει θεσμικά το επάγγελμα του ψυχολόγου στην Κύπρο προνοεί τη ρύθμιση επαγγελματικών ειδικοτήτων και τις ορίζει ως «ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας».

Συγκεκριμένα, ο Περί Εγγραφής Ψυχολόγων Νόμος από τις 26 Ιουνίου του 2009 καθόρισε τις πρώτες ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Επιπλέον ερμήνευσε ως εφαρμοσμένη ψυχολογία τον τομέα της ψυχολογίας στον οποίο εμπίπτουν οι ειδικότητες που τα καθήκοντά τους μπορούν να ασκηθούν αυτόνομα και ανεξάρτητα για επαγγελματικούς σκοπούς και σχετίζονται με τη μελέτη, τη διάγνωση και τη θεραπεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της προσωπικότητας και των ψυχικών λειτουργιών. Τα καθήκοντα αυτά, αναφέρει ο νόμος, εφαρμόζονται σε άτομα, ομάδες και συστήματα με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.

Οι ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας που ρύθμισε ο κυπριακός νόμος μέχρι σήμερα είναι πέντε. Πρόκειται για την κλινική ψυχολογία, τη σχολική/εκπαιδευτική ψυχολογία, τη συμβουλευτική ψυχολογία, τη δικανική ψυχολογία και την εργασιακή/οργανωτική ψυχολογία. Είναι σημαντικό, όμως, να αναφερθεί ότι ο νόμος παρέχει τη δυνατότητα για έγκριση και νέων ειδικοτήτων εφαρμοσμένης ψυχολογίας, εφόσον το εισηγηθεί αιτιολογημένα το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων προς το Υπουργικό Συμβούλιο και ψηφιστεί σχετικός κανονισμός από τη Βουλή. Το 2011 το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων υπέβαλε εισήγηση στο Υπουργείο Υγείας για ρύθμιση της ειδικότητας των ψυχοθεραπευτών ψυχολόγων και η εξέταση της  εισήγησης δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Η ρύθμιση των εγκεκριμένων ειδικοτήτων εφαρμοσμένης ψυχολογίας επιτυγχάνεται μέσω των αρμοδιοτήτων που παρέχει ο νόμος στο Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων και αφορά δύο επίπεδα ελέγχου:

(α) Έλεγχος για την κατοχή των απαραίτητων προσόντων από τους ψυχολόγους που διεκδικούν την απόκτηση επαγγελματικής άδειας σε συγκεκριμένη ειδικότητα εφαρμοσμένης ψυχολογίας, και

(β) Έλεγχος για την σωστή χρήση των καθηκόντων που κατοχυρώνονται σε κάθε εγκεκριμένη ειδικότητα εφαρμοσμένης ψυχολογίας.

Ο έλεγχος των προσόντων που απαιτούνται για την απόκτηση ειδικότητας εφαρμοσμένης ψυχολογίας ακολουθεί συγκεκριμένη διαδικασία της οποίας τα κυριότερα σημεία έχουν ως εξής: Πρώτα χρειάζεται εγγραφή στο μητρώο πτυχιούχων ψυχολόγων. Αυτό προϋποθέτει κυρίως την κατοχή λευκού ποινικού μητρώου και αναγνωρισμένου πτυχίου με κύριο θέμα την ψυχολογία. Έπειτα χρειάζεται εγγραφή στο μητρώο ειδικών ψυχολόγων και στον κατάλογο ειδικοτήτων εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Αυτό προϋποθέτει κυρίως την κατοχή λευκού ποινικού μητρώου και τίτλου στην εφαρμοσμένη ψυχολογία που αποκτήθηκε μετά από σπουδές σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα δύο τουλάχιστον ετών πλήρους φοίτησης. Ο τίτλος δεν έχει σημασία εάν είναι μάστερ ή διδακτορικό, όμως χρειάζεται να προκύπτει από σπουδές που περιλαμβάνουν επίσημα 500 ώρες τουλάχιστον πρακτική άσκηση. Επειδή, όμως για την απόκτηση της επαγγελματικής άδειας σε ειδικότητα της εφαρμοσμένης ψυχολογίας χρειάζεται να συμπληρωθεί πρακτική άσκηση 1000 ωρών, οι ψυχολόγοι που απέκτησαν στο πλαίσιο των σπουδών τους 500 τουλάχιστον ώρες αλλά λιγότερες από 1000, χρειάζεται να συμπληρώσουν τις υπολειπόμενες. Για τον σκοπό αυτό ο νόμος προνοεί συγκεκριμένες διαδικασίες.

Ένα σημείο που αξίζει να προσεχθεί ιδιαίτερα είναι οι δραστηριότητες που ερμηνεύονται ως πρακτική άσκηση. Υπάρχουν πανεπιστήμια που αναγνωρίζουν ως πρακτική άσκηση ψυχολογίας τη συμμετοχή σε βιωματικά εργαστήρια και σεμινάρια, την υλοποίηση ερευνητικού έργου, την παρακολούθηση ψυχολογικής εργασίας, τις ασκήσεις προσομοίωσης ψυχολογικού έργου, τις εκπαιδευτικές επισκέψεις σε ψυχολογικά κέντρα, τις συναντήσεις με επόπτες και άλλα συναφή. Όμως, για σκοπούς επαγγελματικής αδειοδότησης το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων δεν αποδέχεται  τέτοιες δραστηριότητες ως τεκμήριο πρακτικής άσκησης, εκτός εάν αποδεδειγμένα υπάρχουν άλλες 600 τουλάχιστον ώρες πρακτικής άσκησης που απορρέουν από εκτέλεση πρόσωπο με πρόσωπο γνήσιας ψυχολογικής εργασίας με άτομα ή ομάδες.

Όταν ένα μεταπτυχιακό προσόν ικανοποιεί σε περιεχόμενο τα κριτήρια που ορίζει ο νόμος για επαγγελματική αδειοδότηση, αλλά δεν κατονομάζει στον τίτλο του ρητά μια από τις πέντε εγκεκριμένες ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας ή φέρει ως τίτλο του δύο από τις εγκεκριμένες ειδικότητες, τότε υπάρχουν πρόνοιες του νόμου που επιτρέπουν στο Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων να προχωρήσει σε εγγραφή του κατόχου του τίτλου σε μια  από τις εγγύτερες σε περιεχόμενο εγκεκριμένες ειδικότητες.

Τον έλεγχο για την σωστή χρήση των καθηκόντων που κατοχυρώνονται σε κάθε εφαρμοσμένη ειδικότητα ψυχολογίας διασφαλίζει η ερμηνεία που προσδίδει ο νόμος στον όρο εφαρμοσμένη ψυχολογία καθώς και το πλαίσιο καθηκόντων για κάθε εγκεκριμένη ειδικότητα ξεχωριστά, που ο νόμος παραχώρησε το δικαίωμα να καθοριστεί από το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων.

Στις 13 Μαΐου του 2011 το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων καθόρισε για πρώτη φορά πλαίσιο αποκλειστικών καθηκόντων για τις πέντε εγκεκριμένες ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας. Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση που ισχύει σήμερα η κλινική ψυχολογία είναι η εκείνη η ειδικότητα που έχει το προνόμιο να διενεργεί διάγνωση και συστηματική ψυχολογική περίθαλψη σε άτομα που πάσχουν από σοβαρή ψυχοπαθολογία.

Από τις πέντε εγκεκριμένες ειδικότητες εφαρμοσμένης ψυχολογίας που υπάρχουν σήμερα η κλινική ψυχολογία είναι αυτή που συσσωρεύει τον μεγαλύτερο όγκο ειδικών ψυχολόγων και ακολουθούν η σχολική/εκπαιδευτική ψυχολογία και αρκετά πιο κάτω βρίσκεται η συμβουλευτική ψυχολογία.

Συνοψίζοντας, στην Κύπρο υπάρχουν σήμερα πέντε εγκεκριμένες από τον νόμο επαγγελματικές ειδικότητες ψυχολογίας, ενώ υπάρχουν διαδικασίες για να αυξηθούν εφόσον κριθεί αναγκαίο. Υπό εξέταση βρίσκεται η ειδικότητα των ψυχοθεραπευτών ψυχολόγων. Οι εγκεκριμένες ειδικότητες παρέχονται με σχετική άδεια που εκδίδει το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων και εφόσον ελεγχθεί ότι ικανοποιούνται συγκεκριμένα κριτήρια που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν προσόντα εξειδικευμένων σπουδών στην ψυχολογία και κατάλληλη πρακτική άσκηση. Όσοι αποκτούν άδεια σε ειδικότητα εφαρμοσμένης ψυχολογίας απολαμβάνουν το δικαίωμα αυτοτελούς επαγγελματικής απασχόλησης στον τομέα της ψυχολογίας.

Πηγή: Πλατρίτης Κ. Η Ψυχολογία στην Κύπρο: Θεσμοί, Εκπαίδευση, Απασχόληση. Αρχείο Κυπριακού Ινστιτούτου Ψυχοθεραπείας, Λεμεσός 2011.

22. Ποια σημαντική επέτειο έχει η ψυχολογία σήμερα;

 

 

Το πρόσωπο που συνειρμικά έχει συνδεθεί περισσότερο από κάθε άλλο με την ψυχολογία, τόσο στον νου των ψυχολόγων και των άλλων επαγγελματιών υγείας, όσο και στον νου του μέσου ανθρώπου, είναι κάποιος που σαν σήμερα, πριν από  εβδομήντα έξι χρόνια απεβίωσε στο Χάμπστεντ του Ηνωμένου Βασιλείου, διωγμένος από το ναζιστικό καθεστώς της Αυστρίας. Ήταν αυτός που συνέλαβε την έννοια του ασυνειδήτου, ανέδειξε την σπουδαιότητα των τραυματικών εμπειριών των παιδικών χρόνων και καθιέρωσε την τεχνική του ελεύθερου συνειρμού και την ανάλυση ονείρου.

Πρόκειται για τον Σίγκμουντ Φρόυντ, διάσημο ιατρό και ιδρυτή της ψυχανάλυσης, που γεννήθηκε στις 6 Μαΐου το 1856 και απεβίωσε στις 23 Σεπτεμβρίου το 1939. Νυμφεύτηκε τη Μάρθα και απέκτησαν έξι παιδιά, εκ των οποίων η Άννα απέκτησε επίσης μεγάλη φήμη στον χώρο της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας με τους περίφημους «μηχανισμούς άμυνας του εγώ »που διατύπωσε.

Μια απόπειρα να συνοψιστεί το έργο του Φρόυντ σε ένα κείμενο της έκτασης που καταλαμβάνει η ΨΥΧΟΛΑΤΑ θα ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Άλλωστε, η σημερινή αναφορά στοχεύει απλά και ταπεινά να τιμήσει τη μνήμη του αξιόλογου αυτού ανθρώπου και επιστήμονα, που το έργο του όργωσε βαθιά τη γη της ψυχολογίας, έσπειρε και θέρισε πλούσιους πνευματικούς καρπούς που ακόμη θρέφουν τη σύγχρονη ψυχολογία και ψυχοθεραπεία.

Υπήρξε λάτρης του αρχαίου ελληνικού κόσμου και επισκέφθηκε πολλές φορές την Ελλάδα.

Εις μνήμη του, οι νεότεροι αξίζει να θυμηθούμε μερικές από τις αναφορές του που εντυπωσίασαν στο παρελθόν ενώ δεν είναι τόσο γνωστές σήμερα:

Είπε κάποτε τα εξής:

«Ο διάβολος παραμένει πάντα η καλύτερη δικαιολογία για να απενοχοποιήσουμε τον Θεό»

«Από λάθος σε λάθος, ανακαλύπτει κανείς ολόκληρη την αλήθεια»

«Όπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου, βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη είχε πάει εκεί»

 

Σήμερα, λοιπόν, είναι η επέτειος του θανάτου του Σίγκμουντ Φρόυντ. Αιωνία του η μνήμη.

Υ.Γ. Η φωτογραφία αποθανατίζει μια όψη από το γραφείου του Σίγκμουντ Φρόυντ στο Λονδίνο με κεντρική λεπτομέρεια το περίφημο ντιβάνι της ψυχανάλυσης καλυμμένο με ανατολικά χαλιά. 

 

21. Κάνουν συμβόλαια οι ψυχολόγοι;

Βασικό μέλημα του ψυχολόγου που εξειδικεύεται στην ψυχοθεραπεία είναι να ενημερώσει από νωρίς τον θεραπευόμενο για ορισμένα ζητήματα που άπτονται της συνεργασίας τους και να διαβουλευτούν μαζί το πλαίσιο της θεραπείας. Αυτή η διαδικασία καταλήγει συνήθως σε αυτό που καθιερώθηκε να ονομάζεται «θεραπευτικό συμβόλαιο».

Κατά κανόνα, το θεραπευτικό συμβόλαιο δεν είναι ενυπόγραφο έγγραφο αλλά μια προφορική συμφωνία που δεσμεύει τόσο τον ψυχολόγο όσο και τον ψυχολογούμενο. Περιλαμβάνει διάφορα στοιχεία  όπως το ύψος και τον τρόπο καταβολής της αμοιβής του ψυχολόγου, τη διάρκεια κάθε συνεδρίας (ραντεβού), τις προϋποθέσεις για επικοινωνία σε έκτακτες περιστάσεις, τους περιορισμούς στην εξωθεραπευτική συναναστροφή, τη διαδικασία ακύρωσης συνεδρίας, το δικαίωμα του απορρήτου και τις συνθήκες άρσης του, το δικαίωμα πρόσβασης στο θεραπευτικό υλικό του προσωπικού του αρχείου (φακέλου), τις προϋποθέσεις παράλληλης συνεργασίας με άλλον επαγγελματία υγείας, τις προϋποθέσεις έκδοσης γνωμάτευσης και επιστημονικής εκπροσώπησης ενώπιον δικαστηρίου ή αλλού, τους στόχους και το διάγραμμα της θεραπείας κ.α..

Την τακτική να συνάπτουν γραπτά θεραπευτικά συμβόλαια εφαρμόζουν συνήθως κάποια κέντρα θεραπείας που οι υπηρεσίες τους απευθύνονται κυρίως σε πρόσωπα που ευνοούνται θεραπευτικά όταν εφαρμόζονται διαδικασίες αυξημένης οριοθέτησης. Στην Κύπρο, για παράδειγμα, κάποιες από τις θεραπευτικές δομές που καθιέρωσαν τη σύναψη γραπτού συμβολαίου θεραπείας είναι μερικά κέντρα απεθισμού και απεξάρτησης από αλκοόλ και ναρκωτικές ουσίες. Αυτά τα συμβόλαια ορίζονται και ως «εξατομικευμένα σχέδια φροντίδας». Η τακτική του γραπτού θεραπευτικού συμβολαίου έχει πρόσφατα περιληφθεί σε πρόνοιες του προσχεδίου που προωθήθηκε για ψήφιση στη Βουλή για τη παροχή θεραπείας σε κατηγορουμένους ή καταδικασθέντες χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών.

Η διαβούλευση του θεραπευτικού συμβολαίου πρέπει να γίνεται με κατάλληλη μεθόδευση ώστε να γίνεται κατανοητή από τον θεραπευόμενο η χρησιμότητά του. Υπάρχουν στοιχεία του θεραπευτικού συμβολαίου που καλό είναι να τα διατυπώσετε ρητά από την αρχή. Αποφύγετε όμως να καταγράψετε ένα μακρύ κατάλογο με όλα τα στοιχεία που θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στο θεραπευτικό συμβόλαιο και να τα απαγγείλετε μεμιάς στον θεραπευόμενό σας. Αυτό, κατά πάσα πιθανότητα θα του προκαλέσει δυσφορία, φόβο ή άγχος. Υπάρχουν δευτερεύοντα στοιχεία του θεραπευτικού συμβολαίου τα οποία σπάνια εφαρμόζονται. Επομένως, μπορείτε να τα συζητήσετε εμβόλιμα στην περίσταση που θα παραστεί ανάγκη. Κλειδί για το σωστό χειρισμό της διαβούλευσης του θεραπευτικού συμβολαίου είναι να κλείσετε τη συζήτηση γύρω από τα βασικά στοιχεία του δηλώνοντας ξεκάθαρα στον θεραπευόμενο ότι υπάρχουν και κάποια άλλα στοιχεία που θα τα κουβεντιάσετε στην πορεία, εάν και εφόσον προκύψει ανάγκη.

Καταληκτικά, να θυμόμαστε ότι το θεραπευτικό συμβόλαιο δεν είναι νομικό έρεισμα για τον ψυχολόγο. Είναι εργαλείο που υποβοηθά  στην εγκαθίδρυση της θεραπευτικής συμμαχίας, παράγοντας που συμβάλει στη βέλτιστη διαχείριση των υποτροπών και γενικότερα ένα πολύτιμο εφόδιο για τη διαμόρφωση συνθηκών αποδοτικότερης θεραπείας.

 ​

20. Πώς να αντιδράσει ο ψυχολόγος όταν συναντηθεί τυχαία κάπου με θεραπευόμενο;

 

Ως γνωστόν, στην ψυχολογική θεραπεία, η επικοινωνία μεταξύ ψυχολόγου και ψυχολογούμενου ενδείκνυται δεοντολογικά να κινείται σε καθορισμένο επαγγελματικό πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό δεν επιτρέπει την επιδίωξη φιλικής ή ερωτικής σχέσης ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο, ούτε τη δημιουργία επαγγελματικού συνεταιρισμού μεταξύ τους. Γενικά, η δεοντολογία απαγορεύει να υπάρχει οιαδήποτε εξωθεραπευτική συναναστροφή, ακόμη και οικονομικής φύσεως συναλλαγή πέραν αυτής που σχετίζεται με την αμοιβή του ψυχολόγου για τις υπηρεσίες του.

Στην Κύπρο, ένα κράτος με μικρό πληθυσμό και με πόλεις των πενήντα έως διακοσίων χιλιάδων κατοίκων, που το κλίμα του τόπου και η κουλτούρα του κόσμου ευνοούν τη συχνή κοινωνική συναναστροφή, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα ένας ψυχολόγος να συναντήσει τυχαία σε κάποιο μέρος έναν θεραπευόμενό του. Μάλιστα, η αναπάντεχη συνάντηση μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και κάτω από απρόβλεπτες περιστάσεις λ.χ. σε μια νυχτερινή έξοδο, σε μια κυριακάτικη βόλτα, στο γήπεδο, σε μια συναυλία, στην παραλία, σ’ ένα γάμο, σε μια βάπτιση, σε μια κηδεία, σ’ ένα κατάστημα, στο γυμναστήριο, ακόμη και κατά τη διάρκεια της οδήγησης σ’ ένα αστικό δρόμο σε ώρα αιχμής. Επίσης, τη στιγμή της συνάντησης ο ψυχολόγος ή ο θεραπευόμενος μπορεί να είναι είτε μόνοι τους, είτε να συνοδεύονται από μέλη της οικογένειάς ή άλλους συγγενείς ή φίλους ή συναδέλφους κλπ.

Υπάρχουν θεραπευόμενοι που αισθάνονται πολύ άβολα να αποκαλύψουν ότι επισκέπτονται ψυχολόγο και το κρύβουν ακόμη και από πολύ στενά τους πρόσωπα. Μερικοί από αυτούς, στην περίπτωση που συναντήσουν τυχαία κάπου τον ψυχολόγο τους, είναι πιθανό να προσποιηθούν ότι δεν τον είδαν ή ότι δεν το ξέρουν. Άλλοι, όμως, αισθάνονται πολύ άνετα για το γεγονός ότι επισκέπτονται ψυχολόγο και το φανερώνουν με σχετική ευκολία. Μάλιστα, μερικοί ίσως θεωρήσουν μια τυχαία εξωθεραπευτική συνάντηση ιδανική ευκαιρία για να πλησιάσουν τον θεραπευτή τους ώστε να μάθουν περισσότερα για την προσωπική του ζωή, ή για να αναπτύξουν μια πιο φιλική σχέση.

Θα ήταν πολύ χρήσιμο ο θεραπευτής να προειδοποιήσει τον θεραπευόμενο, σ’ ένα από τα ραντεβού τους, ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να συναντηθούν τυχαία εκτός θεραπείας και να τον καλέσει να το συζητήσουν. Αυτό είναι προτιμότερο να γίνεται σχετικά νωρίς, όταν η θεραπεία βρίσκεται στο στάδιο της ενημέρωσης και του θεραπευτικού διακανονισμού. Καλό είναι να εξηγήσει στον θεραπευόμενο με απλά λόγια για τους δεοντολογικούς περιορισμούς σχετικά με την εξωθεραπευτική επικοινωνία και να τον παροτρύνει να εκφράσει την άποψή του. Με αυτό τον τρόπο, ο θεραπευτής θα είναι σε θέση να εκτιμήσει καλύτερα ποιες θα είναι πιθανές αντιδράσεις του θεραπευόμενου μπροστά στο ενδεχόμενο τυχαίας εξωθεραπευτικής συνάντησης. Είναι σημαντικό η συζήτηση τους να καταλήξει σε συνεννόηση γύρω από τον βασικό τρόπο που θα ενεργήσουν εφόσον προκύψει μια τέτοια περίσταση.

Στην περίπτωση που ο ψυχολόγος συναντήσει τυχαία θεραπευόμενο του, ενώ δεν έχει προηγηθεί συζήτηση και συνεννόηση για το βασικό τρόπο που θα ενεργήσουν, πρέπει πρωτίστως να είναι προετοιμασμένος να αντιδράσει ψύχραιμα και κατάλληλα. Ο επαγγελματισμός του δεν πρέπει να εξαντλείται στα όρια του γραφείου του. Χρειάζεται να έχει κατά νου ότι  η θεραπευτική σχέση, είναι μια «άνιση» σχέση, ακόμη και όταν η πορεία της θεραπείας βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο με εγκατεστημένη τη θεραπευτική συμμαχία. Η ανισότητα στη σχέση προκύπτει συνήθως από τον κανόνα ότι ο θεραπευόμενος δέχεται μεγαλύτερες επιδράσεις από τον θεραπευτή παρά ο  θεραπευτής από τον θεραπευόμενο. Επίσης, πρέπει να θυμάται ότι δεν αντιδρούν όλοι οι θεραπευόμενοι με τον ίδιο τρόπο. Να έχει, ακόμη, κατά νου ότι το θεραπευτικό απόρρητο τον ακολουθεί παντού και είναι δεσμευτικό για τον ίδιο ακόμη και στον τρόπο που θα χειριστεί μια απρόσμενη συνάντηση με τον θεραπευόμενο.

Καταληκτικά, είναι προτιμότερο ο ψυχολόγος να χειρίζεται εξατομικευμένα την κάθε περίπτωση και να συνυπολογίζει όλους τους παράγοντες και τις περιστάσεις που προκύπτουν σε μια απρόσμενη συνάντηση που θα έχει κάπου με ένα θεραπευόμενο. Κατά κανόνα, αυτό που συνηθίζεται είναι να αφήσει ο ψυχολόγος τον θεραπευόμενο να αντιδράσει πρώτος. Εάν ο θεραπευόμενος χαιρετίσει ο ψυχολόγος να ανταποδώσει. Μπορούν να ανταλλάξουν και μερικές τυπικές κουβέντες. Ποτέ, όμως ο ψυχολόγος δεν ενθαρρύνει τη συζήτηση γύρω από το περιεχόμενο της θεραπείας, αλλά στο επόμενο ραντεβού προτρέπει τον θεραπευόμενο να συζητήσουν το περιστατικό της συνάντησης.

Πηγή: Πλατρίτης Κ.Ν. (2012). Ψυχοθεραπεία: Σημεία και στοιχεία στα πρώτα βήματα της σχέσης. Αρχείο Κυπριακού Ινστιτούτου Ψυχοθεραπείας, Λεμεσός.

19. Τι χρειάζεται να διερευνά ένας ψυχολόγος όταν εξετάζει τη λειτουργία του προσανατολισμού;

Ο προσανατολισμός είναι μια βασική ψυχική λειτουργία. Είναι από τις πρώτες που εξετάζουμε όταν εκτελούμε μια ψυχολογική διερεύνηση, επειδή είναι λειτουργία που έχει τη δυνατότητα να παραμένει άθικτη ακόμη και όταν εκδηλώνονται σοβαρές ψυχικές διαταραχές λ.χ. παρανοειδής σχιζοφρένεια. Επομένως, η διαπίστωση χαμηλής ικανότητας προσανατολισμού ενδέχεται να είναι καθοριστικό σημάδι για την ανίχνευση μιας επείγουσας κατάστασης που πέραν του ψυχολόγου μπορεί να χρειάζεται την άμεση παρέμβαση και άλλων επαγγελματιών υγείας όπως του νευρολόγου, ψυχίατρου, ακόμη και παθολόγου.

 

Προβλήματα προσανατολισμού παρατηρούμε συχνότερα  να συνοδεύουν ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως το παραλήρημα, η άνοια και οι ουσιοεπαγώμενες ψυχώσεις (δηλαδή οι ψυχώσεις που οφείλονται στην επίδραση αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών).

 

Η ικανότητα του προσανατολισμού εξετάζεται συνήθως σε τρεις περιοχές: χρόνο, τόπο και πρόσωπο (ή εαυτό).  Μπορείτε να ελέγξετε την ικανότητα του προσανατολισμού μέσω συνέντευξης υποβάλλοντας σύντομες ερωτήσεις και ακολουθώντας μια πορεία από τις εύκολες προς τις δύσκολες ερωτήσεις λαμβάνοντας ασφαλώς υπόψιν την ορθότητα των απαντήσεων που σας δίνει ο εξεταζόμενος.

 

Σχετικά με τον χρόνο ρωτήστε τον εξεταζόμενο για το τρέχον έτος (ποιο έτος διανύουμε;), την εποχή (ποια εποχή του χρόνου έχουμε τώρα;), το μήνα (σε ποιο μήνα είμαστε;), τη μέρα (ποια ημέρα είναι σήμερα;), την ώρα (χωρίς να κοιτάξετε το ρολόι μπορείτε να μου πείτε τι ώρα περίπου είναι τώρα;), την ημερομηνία (τι ημερομηνία έχουμε σήμερα), την περίοδο περίθαλψης (πόσες περίπου μέρες νοσηλεύεστε εδώ;) την περίοδο εξέτασης (χωρίς να κοιτάξετε το ρολόι σας μπορείτε να μου πείτε πόση ώρα περίπου βρίσκεστε σήμερα στο γραφείο μου;) κ.ο.κ.

 

Σχετικά με τον τόπο ρωτήστε τον εξεταζόμενο για τη χώρα καταγωγής του (ποια είναι η πατρίδα σας / από ποια χώρα είστε;), τον τόπο γέννησης (πως λέγετε το μέρος που γεννηθήκατε;), τον τόπο διαμονής (σε ποια πόλη/επαρχία κατοικείτε;), τον τόπο που βρίσκεται κατά την ώρα της εξέτασης (πως λέγεται το μέρος που βρισκόμαστε τώρα;) κ.ο.κ.

 

Σχετικά με το πρόσωπο (εαυτό), ρωτήστε τον εξεταζόμενο για το όνομα του (πως σας λένε;), την οικογενειακή του κατάσταση (είστε έγγαμος; πόσα παιδιά έχετε;), την ηλικία του (πόσο χρονών είστε;) το επάγγελμά του (τι δουλειά κάνετε;) κ.ο.κ.

 

Επομένως ερωτήσεις με κατάλληλο περιεχόμενο και κατανοητή διατύπωση μπορούν στο πλαίσιο μιας ψυχολογικής συνέντευξης να βοηθήσουν να εξετάσουμε την ικανότητα του προσανατολισμού που συνιστά μια βασική ψυχική λειτουργία. Εναλλακτικά, ο ψυχολόγος μπορεί να χρησιμοποιήσει  διάφορα νευροψυχολογικά τεστ τα οποία είναι επίσης βοηθητικά στη διερεύνηση του προσανατολισμού.

18. Μάθατε για το νομοσχέδιο που θα απαλλάσσει χρήστες ναρκωτικών από κατηγορίες ή φυλάκιση;

Day 18.png

Ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας βρίσκεται για συζήτηση σημαντικό για τον τομέα της ψυχολογικής φροντίδας νομοσχέδιο, το οποίο υπέβαλε το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, τη Νομική Υπηρεσία και άλλους αρμόδιους φορείς και εμπλεκόμενες οργανώσεις.

Το Νομοσχέδιο φέρει τον τίτλο «ο Περί Θεραπείας Κατηγορουμένων και Καταδικασθέντων Χρηστών ή Ουσιοεξαρτημένων Νόμος του 2015». Πρόκειται για ένα νομοσχέδιο που εφόσον ψηφιστεί ως έχει θα παρέχει την ευκαιρία σε ενήλικα αλλά και ανήλικα πρόσωπα που κατηγορούνται ή έχουν καταδικασθεί σε φυλάκιση για αδικήματα που ενέχουν τη χρήση παράνομων ναρκωτικών ουσιών να απαλλαχθούν από τις κατηγορίες ή τη φυλάκιση με σκοπό να τύχουν κατάλληλης θεραπευτικής μεταχείρισης.

Με την ψήφιση του νομοσχεδίου αυτού θα καταργηθεί μια παλιά νομοθεσία (ο Περί Περίθαλψης και Μεταχείρισης Τοξικομανών Νόμος του 1992), που δεν ανταποκρίνεται πλέον στις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίας καθώς και στους θεσμούς και τις στρατηγικές που καθιερώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της χρήσης ναρκωτικών ουσιών.

Δύο είναι τα κλειδιά για την αποτελεσματική εφαρμογή του προτεινόμενου νομοσχεδίου εφόσον ψηφιστεί: (α) η λειτουργία της λεγόμενης Συμβουλευτικής Επιτροπής και (β) η διαθεσιμότητα κατάλληλων κέντρων θεραπείας.

Ο ρόλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής είναι να εξετάζει την ψυχική κατάσταση και τις θεραπευτικές ανάγκες των κατηγορουμένων ή καταδικασθέντων χρηστών ή ουσιοεξαρτημένων και να εισηγείται στο δικαστήριο ποιο κέντρο θεραπείας είναι για την κάθε περίπτωση το κατάλληλο. Αργότερα και εφόσον το δικαστήριο επιτρέψει την έναρξη της θεραπείας, η Συμβουλευτική Επιτροπή οφείλει να ενημερώνει το δικαστήριο για την εξέλιξη. Η  σύνθεση της εν λόγω επιτροπής προτείνεται να είναι τριμελής και αποτελείται από ένα εκπρόσωπο της Γενικής Εισαγγελίας, ένα ψυχίατρο και ένα κλινικό ψυχολόγο. Μια εισήγηση που υποβλήθηκε για επέκταση της επιτροπής σε πενταμελή ώστε να συμπεριλαμβάνει νοσηλευτή και κοινωνικό λειτουργό δεν είχε απήχηση και φάνηκε να επικρατεί η άποψη ότι η επιτροπή θα πρέπει να έχει ένα ευέλικτο σχήμα και να απαρτίζεται από τους επιστήμονες που κατά τεκμήριο εξειδικεύονται στη σύνταξη γνωματεύσεων.

Η διαθεσιμότητα των κατάλληλων κέντρων απασχόλησε επίσης την κοινοβουλευτική επιτροπή υγείας κατά την πρόσφατη συζήτηση του νομοσχεδίου. Όμως, ο Πρόεδρος του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου διαβεβαίωσε ότι υπάρχουν ήδη 13 εγκεκριμένες δομές θεραπείας κατάλληλες να ικανοποιήσουν τις αναμενόμενες ανάγκες, εκτιμώντας ότι θα εξυπηρετήσουν αποτελεσματικά όσους χρήστες ή ουσιοεξαρτημένους θα εξασφαλίσουν το δικαίωμα για λήψη εντατικής θεραπείας με την προϋπόθεση της αναστολής της ποινικής δίωξης ή της φυλάκισής τους.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι δεν θα επωφεληθούν του δικαιώματος για λήψη θεραπεία με αναστολή της ποινικής δίωξης ή φυλάκισης όσα πρόσωπα επιβαρύνονται με αδικήματα για κατοχή ναρκωτικών ουσιών με σκοπό την προμήθεια σε τρίτα πρόσωπα. 

17. Υπάρχουν δύο επαγγελματικά επίπεδα ψυχολόγων στην Κύπρο;

Από το 2009 στην Κύπρο η νομοθεσία κατοχυρώνει τους ψυχολόγους σύμφωνα με τα προσόντα τους σε δύο επίπεδα: ειδικού ψυχολόγου και πτυχιούχου ψυχολόγου.

Στο επίπεδο των ειδικών ψυχολόγων μπορούν να καταταχθούν όσοι διαθέτουν πτυχίο ψυχολογίας, δύο και άνω χρόνια ενιαίων μεταπτυχιακών πανεπιστημιακών σπουδών σε εφαρμοσμένο κλάδο της ψυχολογίας και 1000 ώρες πρακτικής άσκησης εκ των οποίων οι 500 ώρες τουλάχιστον έγιναν στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών. Οι ψυχολόγοι αυτού του επιπέδου μπορούν να παρέχουν ψυχολογικές υπηρεσίες ως αυτοτελώς εργαζόμενοι σε δικό τους γραφείο, εφόσον πρώτα γραφούν στο Μητρώο Ειδικών Ψυχολόγων και αποκτήσουν επαγγελματική άδεια ειδικότητας από το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων. Η άδεια ειδικότητας ισχύει για ένα χρόνο και πρέπει πάντοτε να είναι ανανεωμένη. Για να εγγραφεί ένας ψυχολόγος στο Μητρώο Ειδικών Ψυχολόγων  πρέπει να πρώτα να εξασφαλίσει εγγραφή στο Μητρώο Πτυχιούχων Ψυχολόγων.

Στο επίπεδο των πτυχιούχων ψυχολόγων μπορούν να καταταχθούν όσοι έχουν πτυχίο ψυχολογίας ή ακόμη και άλλες σπουδές στην ψυχολογία, οι οποίες όμως δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις των μεταπτυχιακών σπουδών που αναφέρονται στο επίπεδο των ειδικών ψυχολόγων. Οι ψυχολόγοι αυτού του επιπέδου δεν μπορούν να παρέχουν ψυχολογικές υπηρεσίες ως αυτοτελώς εργαζόμενοι σε δικό τους γραφείο. Μπορούν όμως, εφόσον πρώτα αποκτήσουν εγγραφή στο Μητρώο Πτυχιούχων Ψυχολόγων που τηρεί το Συμβούλιο Εγγραφής Ψυχολόγων, να προσληφθούν σε οργανισμούς που παρέχουν ψυχολογικές υπηρεσίες στον τομέα της έρευνας, της εκπαίδευσης και άλλα καθήκοντα που δεν εμπίπτουν στα αποκλειστικά καθήκοντα των ειδικών ψυχολόγων.

Σήμερα στην Κύπρο η Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας εργοδοτούν γύρω στους 120 ειδικούς ψυχολόγους με περίπου 50 από αυτούς να απασχολούνται στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, άλλοι περίπου 50 στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, γύρω στους 10 στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, ενώ άλλοι περίπου δέκα κατανέμονται σε άλλα κρατικά τμήματα και οργανισμούς δημοσίου δικαίου.

Υπολογίζεται ότι παγκυπρίως οι αδειούχοι ειδικοί ψυχολόγοι που λειτουργούν αυτή την περίοδο σε συστηματική βάση ιδιωτικά γραφεία δεν ξεπερνούν τους εκατό.

Εκτιμάται ότι περίπου 100 πρόσωπα που η εγγραφή τους περιορίζεται στο Μητρώο Πτυχιούχων Ψυχολόγων απασχολούνται στον τομέα της έρευνας, της εκπαίδευσης και της πρωτοβάθμιας πρόληψης ως υπάλληλοι ιδιωτικών επιχειρήσεων, κρατικών υπηρεσιών, φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και οργανισμών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.