Τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν την καταγωγή τους στην ορφική θεολογία και διακρίνονται στα Μικρά Ελευσίνια και στα Μεγάλα Ελευσίνια. Είχαν πέντε επίπεδα μύησης εκ των οποίων τα τελευταία τέσσερα εκτυλίσσονταν κατά την διάρκεια των Μεγάλων Ελευσίνιων που τελούνταν κάθε χρόνο τον μήνα Βοηδρομιώνα (δηλαδή τέλη Σεπτεμβρίου αρχές Οκτωβρίου) και διαρκούσαν εννέα μέρες. Οι πρώτες βαθμίδες μύησης ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς και περιλάμβαναν δημόσιες τελετές και πανηγυρικά δρώμενα (τον 2ο αιώνα μ.Χ. καταγράφηκαν συμμετοχές που ανέρχονταν στα 2000 άτομα). Αποσκοπούσαν στη συμφιλίωση με το θάνατο και την εμφύσηση της μεταθανάτιας προσδοκίας.
Την εμψυχωτική αξία και την εκστατική επίδραση των Ελευσίνιων Μυστηρίων εξυμνούν πολλοί επώνυμοι συγγραφείς της αρχαιότητας (λ.χ. Πλούταρχος, Λούκιος Απουλήιος, Ισοκράτης). Βασικά μέσα για την τέλεση των Ελευσίνιων ήταν τα «λεγόμενα», τα «δρώμενα» και τα «δεικνύμενα».
Αρχαιολογικές ανασκαφές και μελέτες κατέδειξαν ότι το τελεστήριο της Ελευσίνας, δηλαδή ένα μεγάλο κτίσμα όπου λάμβαναν χώρα τα κορυφαία ψυχοδηλωτικά δρώμενα των Ελευσίνιων Μυστηρίων, δεν ήταν κατασκευασμένο με υπόγειες στοές και θαλάμους μέσω των οποίων να προκαλούσαν οι μύστες με κρυφό τρόπο ερεθίσματα ικανά να διεγείρουν μαζικά ψυχικά φαινόμενα. Φαίνεται πως είναι πιθανότερο το ενδεχόμενο ο μηχανισμός πρόκλησης των μαζικών ψυχικών φαινομένων στα Ελευσίνια να σχετίζεται με τη μεθοδευμένη επεξεργασία ενός μύκητα που έχει ισχυρή παραισθησιογόνα δράση και που εντοπίζεται συχνότερα στον καρπό ενός δημητριακού φυτού που λέγεται «αίρα». Επομένως, δεν είναι τυχαίο που ο καρπός της αίρας, δηλαδή το άγριο στάχυ, απεικονίζεται συχνά στις παραστάσεις της Δήμητρας, η οποία ως γνωστό είναι η κύρια θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένα τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Καταληκτικά, τα ψυχικά φαινόμενα των Ελευσίνιων Μυστηρίων εκλύονται από μηχανισμούς που σχετίζονταν τόσο με τις ψυχοθεραπευτικές όσο και με τις φυτοθεραπευτικές απόκρυφες γνώσεις της αρχαίας εποχής.
Πηγή: Πλατρίτης Κ. (2013). Ψυχοθεραπευτικές πρακτικές από την Αρχαιότητα στο κατώφλι του 20ου αιώνα. Αρχείο Κυπριακού Ινστιτούτου Ψυχοθεραπείας
